De mentale belasting op de werkvloer neemt toe. Volgens het Trimbos-instituut krijgt maar liefst 48% van de volwassenen ooit te maken met mentale klachten zoals stress, overprikkeling, angst, depressie of burn-out. Voor HR betekent dit stijgende werkdruk, toename van psychisch verzuim en dalende productiviteit – een urgent vraagstuk binnen het bredere thema van duurzame inzetbaarheid.
In het recente webinar onder leiding van neuropsycholoog Erik Matser gingen we dieper in op één van de kernoorzaken: hypervigilantie – het continu ‘aan’ staan van het brein. Een onderbelicht maar veelvoorkomend fenomeen, met grote impact op prestaties en uitval binnen organisaties. In dit artikel delen we de belangrijkste inzichten uit het webinar en hoe HR dit kan vertalen naar effectief preventiebeleid.
Webinar gemist? Ontvang de opname via deze link.
1. Wat is hypervigilantie – en waarom is het zo schadelijk voor werkprestaties?
Hypervigilantie is een staat van voortdurende mentale alertheid. Het brein staat continu ‘aan’ en is constant bezig met het verwerken van informatie. In onze huidige werkomgeving – vol deadlines, digitale prikkels en hoge prestatiedruk – is die staat voor veel medewerkers geen uitzondering meer, maar eerder als ‘normaal’ gezien.
Wat er dan gebeurt? Het brein raakt overbelast. Alsof er geen nieuwe informatie meer bij past: de mentale ‘buffers’ zijn vol. Zelfs tijdens ogenschijnlijke rustmomenten, zoals een wandeling of een sportsessie, blijven medewerkers prikkels consumeren via sociale media of nieuwsfeeds. Hierdoor krijgt het brein geen kans om écht tot rust te komen – laat staan te herstellen.
Als het brein te lang in deze overdrive blijft, treedt er een hormonale stressreactie op. De aanmaak van cortisol en adrenaline neemt toe, wat leidt tot fysieke en cognitieve klachten:
• Verhoogde spierspanning, hoofdpijn en vermoeidheid;
• Verminderd geheugen en concentratievermogen;
• Afname van creativiteit en probleemoplossend vermogen;
• Toename van somberheid, angst of burn-outklachten.
Het gevoel van constant ‘aanstaan’ wordt voor veel medewerkers een normale staat van zijn. Maar er is ook een gezonde tegenhanger: een toestand waarin het brein écht tot rust komt. In die staat wordt het groeihormoon actief – essentieel voor herstel van hersencellen, geheugenfunctie en mentale veerkracht. Door medewerkers te ondersteunen in het vinden van die balans, dragen organisaties bij aan een gezond werkklimaat én duurzame inzetbaarheid.
2. Van symptomen naar context
Een van de belangrijkste inzichten uit het webinar met neuropsycholoog Erik Matser is deze: als HR-professional moet je verder kijken dan alleen de symptomen. Gedrag zoals onrust, vermoeidheid of concentratieproblemen lijkt misschien op ADHD of een angststoornis, maar kunnen ook door iets anders ontstaan.
Medewerkers die altijd ‘aan’ staan, ervaren een continue stroom aan prikkels: uren achter een scherm, een hoog informatieverbruik, sociale media, vergaderingen, deadlines. Het brein krijgt geen moment om écht te herstellen. Gevolg: mensen voelen zich opgejaagd, kunnen hun gedachten moeilijk uitzetten, hebben moeite met concentratie en raken sneller overbelast.
De les voor HR: beoordeel gedrag niet los van de context waarin het ontstaat. Een medewerker met concentratieproblemen hoeft niet per se een klinisch probleem te hebben, maar kan simpelweg overprikkeld zijn door zijn werkomgeving. Door context mee te nemen in je beoordeling én interventies, kun je gerichter ondersteuning bieden en voorkom je onnodige medicalisering.
3. Tevredenheid en voldoening als kern
In onze prestatiemaatschappij leggen steeds meer mensen de lat extreem hoog – voor zichzelf én voor hoe ze denken dat anderen hen beoordelen. Perfect willen zijn op alle fronten – als professional, ouder, partner – is eerder regel dan uitzondering. Waar ooit 1 op de 20 mensen kenmerken van perfectionisme vertoonde, is dat nu al 1 op de 3. En perfectionisme blijkt allerminst onschuldig: het is een belangrijke voorspeller van burn-out, angststoornissen en depressie.
Wanneer iemand niet aan zijn of haar eigen verwachtingen voldoet – en zichzelf voortdurend bekritiseert of teleurgesteld is in werk of leven – raakt de mentale balans verstoord. Juist in de natuurlijke balans tussen prikkels en ontspanning ontstaat het gevoel van tevredenheid en voldoening. Neuropsycholoog Erik Matser benadrukt dat gevoelens van tevredenheid en voldoening cruciaal zijn voor mentaal en fysiek herstel.
Medewerkers die regelmatig tevreden en voldaan zijn over zichzelf, hun werk en hun leven, zijn minder zelfkritisch, voelen zich energieker en zijn emotioneel stabieler. Het tegenovergestelde zien we bij medewerkers die structureel teleurgesteld zijn: zij ervaren vaker vermoeidheid, negativiteit en langdurige klachten zonder duidelijke medische oorzaak.
De belangrijkste les voor HR: in veel gevallen is het probleem niet dat mensen niet goed genoeg zijn – maar dat ze dat zelf geloven. Er is iets ontstaan waardoor we niet meer comfortabel zijn met wie we zijn en wat we doen. We zijn voortdurend onderweg naar ‘beter’, zonder stil te staan bij wat goed is. Help medewerkers terug te keren naar een gezondere emotionele staat, waar ruimte is voor tevredenheid, voldoening en realistische verwachtingen.
4. Plannen vs. piekeren
Eén van de meest verhelderende vragen die je als HR-professional kunt stellen aan een medewerker met vermoeidheids- of stressklachten is: “Ben je aan het plannen, of aan het piekeren?” Beide kunnen mentaal druk aanvoelen, maar de impact op het brein en welzijn is totaal verschillend.
Plannen is neutraal, doelgericht en helpt om overzicht en regie te behouden. Het gaat over: Wat moet er gebeuren, en hoe ga ik dat aanpakken?
Piekeren is emotioneel geladen. Het bestaat uit herhalende, vaak negatieve gedachten, gericht op mogelijke rampscenario’s – zónder tot een concrete oplossing te komen. Dit proces leidt tot mentale uitputting, slaapproblemen en een groeiend gevoel van controleverlies.
Als HR-professional is het waardevol om bij mentale klachten niet direct te medicaliseren, maar eerst stil te staan bij de context waarin iemand functioneert. Wat is de balans tussen inspanning en herstel? Hoe voelt iemand zich écht in zijn werk en leven? Vermijd klinische termen en kies voor woorden die de innerlijke beleving raken – zoals tevredenheid, voldoening, mentale rust of teleurstelling. Zulke woorden geven vaak een eerlijker en herkenbaarder beeld van iemands emotionele toestand dan alleen symptomen. Door het gesprek op die manier te voeren, ontstaat niet alleen een eerlijker beeld van iemands emotionele toestand, maar ook een gesprek dat leidt tot écht inzicht.
Conclusie
Mentale overprikkeling is geen individueel probleem – het is een structurele uitdaging voor organisaties. Bijna de helft van de volwassenen ervaart mentale klachten, met directe gevolgen voor werkdruk, verzuim en prestaties. De oorzaak ligt vaak dieper dan werkdruk alleen: hypervigilantie, perfectionisme en gebrek aan herstel ondermijnen de emotionele balans van medewerkers.
Voor HR ligt hier een duidelijke opdracht:
• Kijk voorbij symptomen – en begrijp de context waarin gedrag ontstaat.
• Voer het gesprek op basis van beleving – met woorden als tevredenheid en voldoening.
• Zorg voor balans tussen inspanning en herstel – zodat het brein niet structureel overbelast raakt.
• Stimuleer realistische verwachtingen en zelfcompassie – dat versterkt veerkracht en inzetbaarheid.
Want uiteindelijk geldt: een tevreden brein is een gezond brein. En gezonde medewerkers zijn het fundament van een duurzame organisatie waar energie, focus en betrokkenheid vanzelfsprekend zijn.
